Η πολιτική είναι διαδικασία αντιπνευματική;

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΙΝΑΙ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΝΤΙΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ;

                                       Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Η ΤΟΛΜΗ του Ηράκλειου Κρήτης

                                το Σεπτέμβριο 2007 (προεκλογική περίοδος)

Ποια είναι η γνώμη σας σε όσα λέγονται ότι η πολιτική είναι μια διαδικασία αντιπνευματική, που δεν παράγει πολιτισμό;

-     Η τέχνη αναπτύχθηκε ιστορικά σε στενή σύνδεση με την πολιτική. Από την εποχή των σπηλαίων ακόμα είχε αποστολή όχι μόνο να κάνει ομορφότερη τη ζωή, αλλά και να ασκεί διδακτικό ρόλο. Ας θυμηθούμε γιατί η τραγωδία και η κωμωδία αναπτύχθηκαν συσχετισμένες με την Αθηναϊκή Πολιτεία ή την τριάδα στον ορισμό του Κικέρωνα για τη λειτουργία της τέχνης, «να συγκινεί, να διδάσκει, να ψυχαγωγεί».  Όχι τυχαία, σε κάθε βιβλίο τέχνης υπάρχει κεφάλαιο με τίτλο «τέχνη και πολιτική».

Μόνο κατά την ύστερη καπιταλιστική νεωτερικότητα, κυρίως από το 19^ο αιώνα, από το ρομαντισμό και από τα πρώϊμα ρεύματα του μοντερνισμού, π.χ. το συμβολισμό κ.α., άρχισε ν΄ αναπτύσσεται η θεωρία «η τέχνη για την τέχνη», στην οποία συμπεριλαμβάνεται και η άποψη της ερώτησης. Τα σημαντικότερα ρεύματα του μοντερνισμού, όμως, συμπεριλαμβανόμενων των καλύτερων εκπροσώπων του κυβισμού, και πριν απ’  όλα του ίδιου του Πικάσο, της ρωσικής πρωτοπορίας ή των σημαντικότερων καλλιτεχνών και διανοούμενων της Δημοκρατίας της Βαιμάρης - κι όχι μόνο του Μπρεχτ -, επεδίωξαν να χρησιμοποιήσουν την τέχνη ως πειραματικό εργαλείο έρευνας, γνώσης και αποκάλυψης, με καλλιτεχνικά μέσα, της κοινωνικής πραγματικότητας. Στόχος τους ήταν να πετύχουν την ενότητα θεωρίας και πράξης, επιστήμης και κοινωνίας, όνειρου και ζωής, τέχνης και πολιτικής. Δεν είναι τυχαίο ότι οι περισσότεροι απ’  αυτούς στις διάφορες ιστορικές καμπές εντάχθηκαν ενεργά στα διάφορα ρεύματα και πολιτικές της αριστεράς. Ταυτόχρονα οι πολύ μεγάλοι δημιουργοί έξω απ’  το χώρο της αριστεράς ξεπέρασαν, μέσω του έργου τους που αυτονομήθηκε απ’  αυτές, τα όρια των προσωπικών πολιτικών και ιδεολογικών τους απόψεων. Ο Μπαλζάκ, για παράδειγμα, ήταν σχεδόν ακροδεξιός, αλλά τα μυθιστορήματα του είναι όχι μόνο μεγάλα έργα τέχνης, αλλά και τα  πιο αποκαλυπτικά κείμενα για την κατάσταση της γαλλικής κοινωνίας του 19^ου αιώνα. Ο Σεφέρης, πολιτικά συντηρητικός και στην αντίπερη όχθη από την αριστερά, ανάμεσα σε πολλά άλλα αριστουργήματα έγραψε τον «Τελευταίο σταθμό», τη συγκλονιστικότερη ποιητική μαρτυρία για την Εθνική Αντίσταση και το ρόλο της αριστεράς σ΄ αυτήν.

Η κυριαρχία, από την δεκαετία του ’70, των μεταμοντέρνων απόψεων που αντανακλούν μια θραυσματική αντίληψη για τον κόσμο, επανέφερε σε σύγχρονες εκδοχές την παλιά θεωρία των εστέτ της τέχνης. Αποτελεί όμως κοινό μυστικό ότι τα τελευταία χρόνια  - προσωπικά πιστεύω και ως αποτέλεσμα των διεργασιών στους κόλπους των κινημάτων ενάντια στην παγκοσμιοποίηση, βλ. για παράδειγμα το έργο της Ινδής κατόχου του Νόμπελ Λογοτεχνίας Ρόι, σημαντικής ακτιβίστριας -, σ΄ όλους τους τομείς της τέχνης σημειώνεται γενική στροφή προς την παραστατικότητα και ένα καινούργιο ρεαλισμό, περισσότερο δεκτικό στη φαντασία και στο όνειρο: Ουσιαστικά μια στροφή της τέχνης και πάλι προς την κοινωνία και την πολιτική που θέλει ν΄ αλλάξει τον κόσμο.