Η Δίκη της Χαλκίδας 30 χρόνια μετά

«Βασάνιζαν, αλλά όχι επίτηδες»    

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ το Νοέμβριο 2005,

στα 30 χρόνια από τη Δίκη της Χαλκίδας

«Είχαμε την αξίωση από σας να μη βασανίζετε…»

Γ.Β. Μαγκάκης

(Πολιτική Αγωγή στη δίκη της Χαλκίδας)

Συμπληρώθηκαν 30 χρόνια από την έναρξη της «δίκης της Χαλκίδας» (11-30.11.1975), κατά την οποία κατηγορήθηκαν για βασανιστήρια ο ηγετικός πυρήνας της Υπηρεσίας Πληροφοριών της Γενικής Ασφάλειας Αθηνών. Στους 14 κατηγορούμενους συγκαταλέγονταν ο Προϊστάμενός της Ε. Μάλλιος, ο Προϊστάμενος Παρακολουθήσεων Π. Μπάμπαλης και ο Προϊστάμενος "Σπουδαστικού" Κ. Καραπαναγιώτης.

Αντικείμενο της δίκης στο Μικτό Κακουργιοδικείο ήταν το τελευταίο έτος της χούντας, το 1974, περίοδος σχεδόν αποκλειστικής απασχόλησης με την ανάκριση των μελών του ΚΚΕ, της ΚΝΕ και της Αντι-ΕΦΕΕ, περίπου 135 άτομα, που είχαν πιαστεί το Φλεβάρη 1974. Ακολούθησε μια πολύμηνη και χαοτική ανάκριση υπό τη διεύθυνση του Ε. Μάλλιου. Τον Ιούλιο, 1974, οι 35 απ ΄αυτούς οδηγήθηκαν στον Κορυδαλλό αφού παραπέμφθηκαν στο Στρατοδικείο με τον Α.Ν.509. Τα βασανιστήρια στη Γενική Ασφάλεια από το 1967 μέχρι το 1973, κατά αγωνιστών του «Ρήγα Φεραίου», του ΚΚΕεσ., της «Δημοκρατικής Άμυνας» κ.α. δεν έφθασαν ποτέ στο ακροατήριο.

Η ιδιομορφία για την βασική υπόθεση που δικάστηκε, βρίσκεται στην ουσιαστικά απαλλακτική απόφαση της. Αντίθετα με τις δίκες των βασανιστών της ΕΣΑ, η δικαιοσύνη έλαμψε πιο αδύνατα κι από κεράκι.

Όχι λόγω έλλειψης αποδεικτικού υλικού. Στη δίκη εμφανίστηκαν περισσότεροι από 70 μάρτυρες κατηγορίας και κατατέθηκαν δεκάδες μαρτυρίες των αποτελεσμάτων των ανακρίσεων από συγκρατούμενους στο ίδιο κελί. Οι περισσότερες απ’ αυτές ωστόσο δεν πάρθηκαν υπόψη από το δικαστήριο - στο όνομα «λογικών» συλλογισμών, που όμως δεν ίσχυαν στην κατάσταση (φαινομενικού) παραλογισμού που κυριαρχούσε στην ανάκριση. Οι κατηγορούμενοι λ.χ. για το βασανισμό κρατουμένου αθωώθηκαν, παρά τις μαρτυρίες συγκρατουμένων του, ανάμεσα τους και του Παντελή Βούλγαρη, διότι σύμφωνα με τον Εισαγγελέα, «…. δε νομίζω ότι έλαβε χώρα κακοποίηση. Προτείνω την απαλλαγήν και δια τας κακώσεις τα φερομένας εις βάρος του Παν.Παπ.» (1) Περιπτώσεις αυτήκοων μαρτύρων υπήρξαν ακόμη και για κάποιους στην απομόνωση. Παρά την ύπαρξη πολλών καταθέσεων για τη φάλαγγα στην οποία υποβλήθηκε η Αγγ. Σωτήρη μέσα στην τουαλέτα των κρατητηρίων, πάλι πρυτάνευσε η “λογική”: Κατηγορούμενος: “Θα ήμουν αφελής να κακοποιήσω τη Σωτήρη εκείνη τη νύχτα, που ήσαν πάνω από 100 στελέχη του κόμματος και θα παρακολουθούσαν. Ψεύδονται …... Όλοι.” Εισαγγελέας: “Eίναι κάτι που δε στέκεται στη λογική. Να πάτε στις 11 το βράδυ να την ανακρίνετε.” Kατηγ: “Αδύνατο. Δε θα μπορούσα να κάνω τέτοια πράγματα.”» (2) Ακόμα και καταθέσεις γιατρών δε διερευνήθηκαν παραπέρα. Έτσι το δικαστήριο μετέτρεψε τις κατηγορίες από σκοπούμενες βαριές σωματικές βλάβες σε πρόκληση απλών σωματικών βλαβών

Δεν ήταν, λοιπόν, η έλλειψη επιβεβαιωτικών καταθέσεων αυτό που οδήγησε στην απόφαση της δίκης της Χαλκίδας. Με παρόμοιο αποδεικτικό υλικό οι βασανιστές της ΕΣΑ καταδικάστηκαν σε βαριές ποινές. Προφανώς στη Χαλκίδα μέτρησαν περισσότερο πολιτικοί παρά δικανικοί λόγοι. Η δημοκρατία που αναδύθηκε από την κατάρρευση του χουντικού καθεστώτος δεν είχε ανάγκη τους αστυνομικούς μηχανισμούς του στρατού, εξακολουθούσε όμως να χρειάζεται τους αξιωματικούς της Ασφάλειας, πραγματικούς «ανθρώπους για όλες τις εποχές». Εκεί εξάλλου στηρίχτηκε και η γραμμή υπεράσπισης. Αρνήθηκαν ότι αποτελούσαν «όργανα του καθεστώτος της 21ης Απριλίου» και δήλωσαν όργανα της αδιάσπαστης ενότητας της Πολιτείας, πριν την 21η, κατά τη διάρκεια της και μετά, στον αγώνα για την εφαρμογή των νόμων. Στην Ασφάλεια ουδέποτε βασανίστηκε κρατούμενος. Ζήτησαν δε από το δικαστήριο να τους αποδώσει «λευκούς» στην κοινωνία για να συνεχίσουν αδιάσπαστοι τον αγώνα ενάντια «στους κινδύνους που αντιμετωπίζει σήμερα η δημοκρατία». Κορυφαίος κατηγορούμενος ανάφερε προκλητικά: «Tο φρούριο της Γενικής Ασφάλειας ανήκει στο λαό». (3) Συνήγορος υπεράσπισης χαρακτήρισε τους κατηγορούμενους «μαχητές του αστικού καθεστώτος». (4)

Συχνά στη δίκη επικρατούσε ατμόσφαιρα «θηριοτροφείου». ΤΑ ΝΕΑ στις 17.11.1975 είχαν κυκλοφορήσει με τίτλο «Προκλητικοί οι βασανιστές στη Χαλκίδα»: «Οι κατηγορούμενοι είναι προκλητικοί. Γελάνε την ώρα που τα θύματα τους καταθέτουν για τα απάνθρωπα βασανιστήρια που υπέστησαν στην Ασφάλεια. Συνεχίζουν τον πόλεμο λάσπης κατά των μαρτύρων κατηγορίας, υποστηρίζοντας για μερικούς απ’ αυτούς ότι συνεργάστηκαν με την Ασφάλεια.» Οι κατηγορούμενοι συνέχιζαν να υποβάλλουν ερωτήσεις στους μάρτυρες με ύφος ανακριτή. Έγινε δε συστηματική προσπάθεια να περάσει στην κοινή γνώμη, ότι οι βαρύτατοι τραυματισμοί αγωνιστών, που αναγκάστηκαν να τους μεταφέρουν με ψευδώνυμα για νοσηλεία στο 401 Γ. Σ. Ν. δεν οφείλονταν στον φάλαγγα, αλλά σε… αυτοτραυματισμό τους.

Η προκλητικότητα όμως αυτή είχε «πλάτες». Αποκαλύφθηκε ότι ο Υπουργός της Ν.Δ. Σ. Γκίκας είχε συναντήσει τους βασικούς κατηγορούμενους και τους εξέφρασε την πεποίθηση του ότι «το αστυνομικό σώμα βάλλεται» και οι ίδιοι είναι «λευκοί». Είχε προηγηθεί η αποκάλυψη (5) ότι το Αρχηγείο της Αστυνομίας Πόλεων είχε συγκεντρώσει ένα μεγάλο ποσό, με αναγκαστική καταβολή 425 δρχ. από κάθε εν ενεργεία αστυνομικό, για την υλική ενίσχυση των κατηγορούμενων. Ενώ το καλοκαίρι του 1975 είχε πραγματοποιηθεί, με πρωτοβουλία του νέου Αρχηγού, σύσκεψη στο Αρχηγείο της Αστυνομίας με θέμα την ανάπτυξη της ηθικής και υλικής αλληλεγγύης στους κατηγορούμενους της Χαλκίδας. Αν και διατάχθηκε προανάκριση, ποτέ δεν υπήρξε πόρισμα για το πώς στη διάρκεια της δίκης οι κατηγορούμενοι εφοδιάζονταν καθημερινά με τα ΠΡΩΤΟΤΥΠΑ εγγράφων από το απόρρητο αρχείο της Γενικής Ασφάλειας… Προφανώς είχε δίκιο ο Χατζηζήσης, πρώην διοικητής του ΕΑΤ-ΕΣΑ και με 23 χρόνια φυλακή ήδη στην πλάτη, όταν παραπονέθηκε στο Διαρκές Στρατοδικείο Αθηνών κατά την δευτεροβάθμια εκδίκαση της υπόθεσης των βασανιστηρίων στο ΕΑΤ-ΕΣΑ: «Εμείς δεν είχαμε τον Γκίκα μας. Εκείνος έστειλε αστυνομικούς στη Χαλκίδα για να τους υπερασπίσουν, ενώ εμείς μείναμε αβοήθητοι». (6)

Μπορεί ο Πρόεδρος του Δικαστηρίου στη Χαλκίδα να διαμαρτυρόταν ότι «δε μας ενδιαφέρει η πεποίθηση του κ.Υπουργού, εμείς δικάζουμε εδώ». Ο Εισαγγελέα όμως πρότεινε κατά μετατροπή του κατηγορητήριου οι σκοπούμενες βαριές σωματικές βλάβες να χαρακτηριστούν απλές σωματικές βλάβες, για τις οποίες χρειάζονταν έγκληση σε χρόνο που οι βασανισθέντες ήταν ακόμα κρατούμενοι… “Βασάνιζαν, αλλά όχι επίτηδες». Έτσι περιέγραψαν ΤΑ ΝΕΑ στον τίτλο τους την εισαγγελική πρόταση. Στην απόφαση του το δικαστήριο αθώωσε 6 από τους 14, κήρυξε ενόχους για ελάχιστες από τις πράξεις τους υπόλοιπους 8, καταδίκασε όμως σε ολιγόμηνη φυλάκιση μόνο 4, παύοντας τη δίωξη για τους υπόλοιπους 4 λόγω μετατροπής της κατηγορίας. Οι εφημερίδες της εποχής περιγράφουν τους πανηγυρισμούς τμήματος του ακροατηρίου της δίκης (αστυνομικοί, συγγενείς), ενώ «το υπόλοιπο ακροατήριο έμεινε άφωνο»…

Μήπως σε μια κοινωνία τόσο διαφορετική από εκείνη της πρώτης περιόδου της μεταπολίτευσης, όσο είναι η σημερινή θα έπρεπε να αναζητήσουμε ως ιστορικές ρίζες της μόνιμης παρατήρησης των ετήσιων εκθέσεων της Διεθνούς Αμνηστίας κατά την αναφορά τους στην Ελλάδα, για ατιμωρησία των αστυνομικών που δέρνουν μέσα στ΄ αστυνομικά τμήματα ή πυροβολούν αναίτια, το «αυγό του φιδιού» που έθρεψε η απόφαση της Χαλκίδας τρεις δεκαετίες νωρίτερα; Μήπως σ΄ ένα κόσμο όπου το Γκουαντανάμο έχει καταντήσει βιτρίνα, με 12.000 “εξαφανισμένους” μέσω των λεγόμενων “αερογραμμών της CIA» ν’ ανακρίνονται μυστικά σε χώρες με παράδοση βασανιστηρίων και τη Βρετανία έτοιμη να περάσει σε 3μηνη κράτηση χωρίς απαγγελία κατηγορίας, θα ‘πρεπε να κοιτάξουμε με μεγαλύτερο ενδιαφέρον το τι γίνεται γύρω μας; Μήπως μεταξύ των «ενσωματωμένων» πολεμικών ανταποκριτών και διαπρεπών νομικών που ρίχνουν την ιδέα νομιμοποίησης κάποιων βασανιστηρίων ως προαπαιτούμενο της αξίας της ασφάλειας θα ‘πρεπε ν΄ αρχίσουμε να νιώθουμε ανασφαλείς;

1. Ελευθεροτυπία, 16.11.1975

2. ΤΑ ΝΕΑ, 22.11.1975

3. Καθημερινή, 25.11.1975

4. Βραδυνή, 28.11.1975

5. ΤΑ ΝΕΑ, 15.11.1975

6. Ελευθεροτυπία, 26.11.1975