Παρέμβαση στη σύσκεψη ανθρώπων από το χώρο της τέχνης και των γραμμάτων που συγκάλεσε στη Βουλή η Κ.Ο. του ΣΥΡΙΖΑ

To κείμενο πρωτοδημοσιεύτηκε στο βιβλίο ΨΩΜΙ ΚΑΙ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΑ – ΘΕΜΑΤΑ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. Η σύσκεψη έγινε την Πέμπτη, 24.1.2008, στη Βουλή μετά από τις εξελίξεις που συνδέθηκαν με την υπόθεση Ζαχόπουλου στο Υπουργείο Πολιτισμού

   Θα μιλήσω σαν άνθρωπος που ενδιαφέρεται σχεδόν εξίσου για θέματα τέχνης και πολιτικής.

Πρέπει να διακρίνουμε τις πολιτικές θέσεις και προτάσεις μας για την ασκούμενη μέσα από τους κρατικούς θεσμούς πολιτική για τον πολιτισμό, δηλ. για την πολιτιστική πολιτική της κυβέρνησης, από τις ιδέες, αντιλήψεις και προτάσεις μας για μια γενικότερη πολιτιστική πολιτική του ΣΥΡΙΖΑ.

   Ως προς τις πρώτες, παρά τις διαφορετικές απόψεις που έχουν μέχρι στιγμής διατυπωθεί, είναι δυνατόν μέσα από διάλογο να καταλήξουμε σ΄ ένα κοινό λόγο. Θα περιοριστώ γι΄ αυτό μόνο σε ένα θέμα: Πίσω από τα φαινόμενα αθλιότητας που βγήκαν στο φως την τελευταία περίοδο και συζητούμε σήμερα, βρίσκεται η πλήρης εμπορευματοποίηση της τέχνης και του πολιτισμού. Οι τέχνες και ο πολιτισμός όμως, παρά τις αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δεν είναι βιομηχανία και δε μπορούν να αντιμετωπίζονται μόνο ή πρωτίστως με κριτήρια οικονομικής αποδοτικότητας. Θα πρέπει να παλέψουμε για να τεθούν κριτήρια και να διαμορφωθούν προτεραιότητες για την ενίσχυση (οικονομική και όχι μόνο οικονομική, γιατί υπάρχουν και άλλες μορφές ενίσχυσης) των καλυπτόμενων δραστηριοτήτων, τομέων, ανθρώπων, συλλογικοτήτων, οργανισμών. Με πρώτιστο κριτήριο τη σημαντικότητα της κοινωνικής λειτουργίας των υπό κρίση θεσμών, και όχι το κυρίαρχο για Ε.Ε. και κυβερνητική πολιτική κριτήριο, τα έσοδα τους.

   Ως προς το δεύτερο ζήτημα, που είναι και το ουσιαστικότερο, τα πράγματα είναι πολύ πιο σύνθετα. Όλοι αναγνωρίζουν ότι υπάρχει πρόβλημα περιεχομένου και αισθητικής. Η εμπορευματοποίηση της τέχνης και του πολιτισμού οδηγεί αναπόφευκτα στην επικράτηση του ευτελούς, του χυδαίου, του αδιάφορου, του ανώδυνου. Χρειάζεται να έχει παρέμβαση η αριστερά για τα θέματα αυτά; Πιστεύω ότι χρειάζεται. Όχι βέβαια στο περιεχόμενο της καλλιτεχνικής δημιουργίας, που καθορίζεται από πολλούς παράγοντες, ανάμεσα στους οποίους σημαντικό ρόλο παίζουν οι επικρατούσες σε κάθε εποχή τάσεις της κυρίαρχης ιδεολογίας. Αλλά παρέμβαση για να συνδεθούμε με τις υπαρκτές καλλιτεχνικές και πολιτιστικές δυνάμεις και να μπορέσουμε να επιδράσουμε στην αντίληψη τους για την κοινωνία, την πολιτική και το ρόλο της τέχνης π.χ. μπορεί σήμερα ένας ριζοσπάστης δημιουργός ή καλλιτέχνης να μην παίρνει υπόψη του στη δημιουργία του τις εξελίξεις στην πραγματικότητα γύρω του; 

    Η μυθολογία του μοναχικού δημιουργού του κλεισμένου σε χρυσελεφάντινο πύργο τελείωσε ήδη με το τέλος του 19ου αιώνα. Ο Βάλτερ Μπένγιαμιν είχε γράψει ήδη στη δεκαετία του ’30 το περίφημο δοκίμιο του Ο συγγραφέας ως παραγωγός. Ο 20ος αιώνας, ιδιαίτερα στις πρώτες δεκαετίες του και με τελευταία έκλαμψη την περίοδο γύρω από το 1968, έδωσε καινοτόμα ρεύματα και κινήματα καλλιτεχνικά και αισθητικά, που συνδέθηκαν με ότι πιο προχωρημένο πολιτικά, με την ιδέα για την ανάγκη ριζικής αλλαγής του κόσμου. Οι τάσεις σύνδεσης των καλλιτεχνών και δημιουργών με τα υπαρκτά πολιτικά και κοινωνικά κινήματα και επίδρασης απ’ αυτά στη δημιουργία τους, βρέθηκαν σε πλήρη υποχώρηση από τη δεκαετία του ΄80 και υποκαταστάθηκαν από ένα άκριτο ατομικισμό, που δεν έχει καμιά σχέση με την απολύτως αναγκαία ανάπτυξη της ατομικότητας του καλλιτέχνη και δημιουργού, χωρίς την οποία δε μπορεί να υπάρξει ως τέτοιος κι ούτε καν ως άνθρωπος. Κι αυτό έγινε κυρίως υπό την επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού και των θεωριών περί του τέλους της ιστορίας, αλλά και του μεταμοντέρνου, που κυριάρχησε τελικά όχι μόνο στις αντιλήψεις της ακαδημαϊκής κοινότητας, αλλά και στην ίδια τη φιλοσοφική, πολιτική και πολιτισμική σκέψη της αριστεράς, στην ίδια τη δική μας καθημερινή σκέψη.

    Την εποχή της μαζικής κουλτούρας, αρχές του 21ου αιώνα, δεν πρέπει να φοβόμαστε το ενδεχόμενο ότι εάν ως αριστερά (και όχι μόνο ως ατομικοί δημιουργοί, καλλιτέχνες, πανεπιστημιακοί κλπ) ανοίξουμε ένα διάλογο γι΄ αυτά τα περιεχόμενα, μέσα απ’ αυτόν θα διαμορφωθεί, θα επικρατήσει και θα γίνει προσπάθεια να επιβληθεί ένα ενιαίο αισθητικό και καλλιτεχνικό δόγμα ή ενιαίες καλλιτεχνικές μορφές, μ΄ άλλα λόγια, ότι θα επιβληθεί κάποιος νέου τύπου «ζντανωφισμός». Τέτοιες καταστάσεις ποτέ δε διαμορφώθηκαν ιστορικά μέσα από διάλογο, ενώ η δυνατότητα επιβολής τους ανήκει οριστικά στο παρελθόν. Αντιθέτως, η πραγματικότητα την οποία βιώνουμε σήμερα είναι ότι μέσα από χίλιους-δυο δρόμους και μορφές οι δημιουργοί, οι καλλιτέχνες και οι διανοούμενοι, ενσωματώνονται καθημερινά στον αστερισμό της οικονομικής και πολιτικής εξουσίας. Και με τη σειρά τους επιδρούν, μέσα από τα μέσα καλλιτεχνικής παραγωγής που διαθέτουν, στην αναπαραγωγή μιας συνείδησης αλλοτρίωσης, αποξένωσης και υποταγής σε ό,τι είναι κυρίαρχο. Αυτό συνιστά όχι κάποιον περισσότερο ή λιγότερο φανταστικό επαπειλούμενο κίνδυνο, αλλά βασικό στοιχείο της κοινωνικής πραγματικότητας που όλοι βιώνουμε.

     Θεωρώ κριτήριο ωριμότητας της αριστεράς κατανοώντας αυτή την πραγματικότητα να δράσει για να συμβάλλει στην καλλιέργεια στάσεων, πριν απ’ όλα κριτικών στάσεων απέναντι σε ότι ήδη υπάρχει και γίνεται αποδεκτό και καταναλώνεται σχεδόν αδιαμαρτύρητα. Πριν απ’ όλα με το άνοιγμα ενός ανοιχτού και χωρίς προκαταρκτικές προϋποθέσεις διαλόγου ανάμεσα σε ανθρώπους της τέχνης, των γραμμάτων, του πολιτισμού και της αριστερής πολιτικής για θέματα που είναι πολύ σημαντικά για να ασχολούνται μ΄ αυτά (όσο ασχολούνται) αποκλειστικά τα πανεπιστήμια.