ΟΙ ΕΞΕΓΕΡΜΕΝΟΙ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ ΖΟΥΝ ΑΝΑΜΕΣΑ ΜΑΣ

Συνέντευξη για το  Πολυτεχνείο στη Μ. Ζιοζιου ("Ιστορία του Έθνους")

Δημοσιεύτηκε στην έκδοση «ΕΔΩ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ», τεύχος 9, Νοέμβρης 2009, της σειράς «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ» και κυκλοφόρησε μαζί με την εφημερίδα «ΤΟ ΕΘΝΟΣ», Σάββατο, 14.11.2009

1. Ποια είναι η γνώμη σας για το γενικότερο επίπεδο αντίστασης του Ελληνικού λαού την περίοδο '73-74; Πολλοί ισχυρίζονται πως υπήρξε μαζική αντίσταση - εξέγερση κατά της δικτατορίας εκείνες τις μέρες. Ποια είναι η δική σας εκτίμηση;

Είναι γνωστό ότι παραμονές της 21ης Απριλίου 1967 και με έντονη τη φημολογία για επικείμενο πραξικόπημα, υπήρχε από μεριάς της ΕΔΑ σχέδιο μαζικών λαϊκών διαδηλώσεων για την αποτροπή του. Οι διαβεβαιώσεις, ωστόσο, κύκλων της ηγεσίας της μέχρι και το τελευταίο 24ωρο ότι δε θα γίνει δικτατορία είχε σαν συνέπεια, όταν το πραξικόπημα εκδηλώθηκε, να κυριαρχήσει η σύγχυση και να εγκαταλειφθεί οποιαδήποτε προσπάθεια μαζικής λαϊκής αντίστασης. Εξαιρετικά εύγλωττη είναι, για παράδειγμα, η μαρτυρία του Κώστα Κάππου (αρχεία ΣΦΕΑ), πώς το πρωί της 21ης περιπλανιόταν με τα πόδια από το ένα στο άλλο προκαθορισμένο σημείο «συγκέντρωσης σε περίπτωσης δικτατορίας» σε Πειραιά και Αθήνα, μάταια αναζητώντας τους υπόλοιπους που θα συνέρρεαν για να διαδηλώσουν ενάντια στην εγκαθίδρυση της. Η διαδήλωση μελών και φίλων της Νεολαίας Λαμπράκη και της ΕΔΗΝ στο Ηράκλειο Κρήτης πιθανόν να είναι και η μοναδική μαζική εκδήλωση εναντίωσης κατά την 21η Απριλίου.

Αυτό, σε συνδυασμό με την επιβολή του στρατιωτικού νόμου  για τα επόμενα 6 χρόνια και το κύμα φυλακίσεων κι εκτοπίσεων που ακολούθησε, σφράγισε το πέρασμα σε αποκλειστικά παράνομες, μακρόχρονες μορφές αντίστασης σε συνθήκες βαθιάς συνωμοτικότητας, κυρίως αν και όχι αποκλειστικά οργανώσεων ολόκληρου του φάσματος της κομμουνιστικής αριστεράς. Οι οργανώσεις αυτές κάθε τόσο «χτυπιούνταν» από την Ασφάλεια, με αποτέλεσμα βασανισμούς, δίκες και μακρόχρονες φυλακίσεις των μελών τους. Ανάπτυσσαν δηλ. μορφές ανεκτίμητης αντιδικτατορικής δράσης, που όμως αντικειμενικά δεν άφηναν περιθώρια μαζικής συμμετοχής. Εκρήξεις μαζικής αντίστασης, όπως στις κηδείες Γ. Παπανδρέου και Σεφέρη, έμειναν χωρίς συνέχεια. Μόνο από τις αρχές του 1973 οι Φοιτητικές Επιτροπές Αγώνα και τα κινήματα για ελεύθερη συλλογική πολιτική και συνδικαλιστική έκφραση μέσα στις Σχολές άρχισαν να ξεμυτίζουν τακτικά στο δρόμο με μικρές αρχικά διαδηλώσεις που διαλύονταν σχεδόν αστραπιαία από την αστυνομία. Χρειάστηκε να γίνει πραγματικότητα η  πρώτη κατάληψη της Νομικής, οργανωμένη από τις ΦΕΑ με τη συνεργασία κυρίως ΚΝΕ και «Ρήγα», για να υπάρξουν οι πρώτες – όχι αποκλειστικά αλλά κυρίως αυθόρμητες - μαζικές εκφράσεις λαϊκής συμπαράστασης. Αυτές βάθυναν με τις γνωστές μικρές απεργιακές κινητοποιήσεις κλάδων εργαζομένων της άνοιξης του 1973, με τη λαϊκή συμπαράσταση που εκφράστηκε στη δεύτερη κατάληψη της Νομικής και με τις καλοκαιρινές κινητοποιήσεις σε Μέγαρα και Σπάτα. Διευκολύνθηκαν επίσης από την άρση του στρατιωτικού νόμου, προκειμένου να επιτευχθεί η «πολιτικοποίηση» της χούντας, το καλοκαίρι του 1973.

Τη διάσταση της λαϊκής εξέγερσης που απόκτησε τελικά η κατάληψη του Πολυτεχνείου, διαφοροποιούμενη από τις δύο καταλήψεις της Νομικής, την προσέδωσε όχι η ίδια η μαζικότατη, πλέον, φοιτητική αντίσταση. Αλλά το πέρασμα από εξαιρετικά αποσπασματικές μορφές λαϊκής συμπαράστασης στους εξεγερμένους φοιτητές στις δύο καταλήψεις της Νομικής και στις μικρές διαδηλώσεις τους στους δρόμους, στην αυτόνομη συμμετοχή δεκάδων χιλιάδων εργαζομένων, αντρών και γυναικών, που κατέβηκαν από τις εργατογειτονιές καταλαμβάνοντας το κέντρο σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Ελλάδας.

2. Ποια είναι η γνώμη σας για την μεταπολίτευση του '74; Θεωρείτε πως η μεταπολίτευση, τελικά, δικαίωσε ή όχι εκείνο τον ξεσηκωμό;

Τα γνωστά συνθήματα του ξεσηκωμού του Πολυτεχνείου, μέρος πλέον της συλλογικής ιστορικής μνήμης, αποδείχνουν με τον πιο καθαρό τρόπο ότι οι ευρύτερες επιδιώξεις των μικρών παράνομων αριστερών οργανώσεων και του μαζικού φοιτητικού κινήματος είχαν συναντηθεί σε μεγάλο βαθμό με τις αναζητήσεις τουλάχιστον του πιο «προχωρημένου» τμήματος του ελληνικού λαού: Σε πρώτη φάση αυτών που κατέβηκαν στους δρόμους των μεγαλύτερων πόλεων της Ελλάδας την Παρασκευή, απηχώντας ωστόσο τη θέληση πολύ περισσότερων ανθρώπων. Πέρα δηλ. από απαλλαγή από τη δικτατορία και τον ουσιαστικό εκδημοκρατισμό όλης της κοινωνικής ζωής, απαιτούσαν μια «νέα Ελλάδα», απαλλαγμένη από την εξάρτηση από τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό και το ΝΑΤΟ, με τους εργαζόμενους σε θέση και ρόλο δρώντων υποκειμένων,  να παίρνουν  οι ίδιοι τη ζωή τους στα χέρια τους. Οι αγώνες αυτής της περιόδου στόχευαν στη δημιουργία συνθηκών για μια ζωή με αξιοπρέπεια. Για μια  γενικότερη πολιτιστική ανάταση και αξιακή επαναθεμελίωση, όπως μαρτυρεί και η έκρηξη όχι μόνο των απεργιακών κινητοποιήσεων αλλά και της αυτοοργάνωσης κάθε μορφής πολιτικών και πολιτιστικών συλλογικοτήτων, που ακολούθησε την κατάρρευση της χούντας κατά τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης.

Από τις κυβερνήσεις της μεταπολίτευσης και σαν αποτέλεσμα των αγώνων του αντιδικτατορικού κινήματος για μια άλλη κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα, λύθηκε κάτι πολύ σημαντικό: Τερματίστηκε το ανώμαλο εμφυλιοπολεμικό καθεστώς των ενεργών διακρίσεων και διώξεων σε βάρος των ανθρώπων και του κόσμου της αριστεράς, που συνεχιζόταν αδιάλειπτα μέχρι το 1967 και βάθυνε ασύλληπτα κατά  τη δικτατορία. Ταυτόχρονα, αντί για την πολιτική, τουλάχιστον, χειραφέτηση των ανθρώπων οικοδομήθηκε ένας νέος τρόπος πολιτικής ενσωμάτωσης τους στο σύστημα, ο δικομματισμός, ενώ από το 1990 κυριάρχησαν και στην ελληνική πραγματικότητα, κυρίως μέσω της Ε.Ε., οι νεοφιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές. Αυτό το σύμπλεγμα οδήγησε στη σημερινή βαθιά οικονομική κρίση και στη γενικότερη πολιτική και ηθική παρακμή.

 

3. Ποια είναι η εκτίμηση σας για τους σημερινούς εορτασμούς του ξεσηκωμού εκείνου; Πρέπει να συνεχίζονται, και αν ναι ποια πιστεύετε πως θα πρέπει να είναι η μορφή και το περιεχόμενο τους;

Ο, μοναδικός από ιστορική άποψη, τρόπος γιορτασμού του Πολυτεχνείου με κυρίαρχο χαρακτηριστικό την κεντρική διαδήλωση που στην Αθήνα οδηγεί στην Αμερικάνικη Πρεσβεία, αποδεικνύει μια πολιτική αντοχή πραγματικά θαυμαστή εδώ και 35 ολόκληρα χρόνια. Μάταια τον αφορίζουν από τις πιο διαφορετικές πλευρές ως παρωχημένο και αναχρονιστικό, προβλέποντας επανειλημμένα  το τέλος του. Η εμπειρία αυτών των δεκαετιών δείχνει ότι: Η πορεία της 17^ης Νοεμβρίου χάνει τα «τελετουργικά» χαρακτηριστικά και τη «συμβολική» συμμετοχή των μαζικών φορέων  και των αριστερών πολιτικών συλλογικοτήτων που την απαρτίζουν και γίνεται πραγματικά μαζική, ζωντανή και μαχητική κάθε φορά που καταφέρνει να συνδέσει το ιστορικό μήνυμα, του οποίου είναι φορέας, με τα ζωντανά αιτήματα και αναζητήσεις της τρέχουσας κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας, με τους σύγχρονους αγώνες των  εργαζόμενων, των φοιτητών, των μαθητών, γυναικών και αντρών. Η κατάσταση παρακμής και κρίσης των τελευταίων χρόνων είχε σαν αποτέλεσμα τη μετατροπή των πιο πρόσφατων απ’  αυτές τις πορείες σε εξαιρετικά ζωντανές εκδηλώσεις των μύχιων λαϊκών και νεολαιίστικων αναγκών και πόθων.

Μπορώ επίσης να σας διαβεβαιώσω, με βάση την προσωπική εμπειρία μου, ότι και ο περισσότερο τυποποιημένος γιορτασμός στα σχολεία, όπου υπάρχουν – και υπάρχουν σε πάρα πολλά απ’  αυτά – καθηγήτριες και καθηγητές πρόθυμοι να τον κάνουν ουσιαστικό, συναντιέται με την περιέργεια και με εκδηλώσεις πραγματικού ενδιαφέροντος από μεριάς των νέων παιδιών.  

4. Αφήσαμε τελευταία μία ιδιαίτερα προσωπική ερώτηση. «Μερικοί από τους συμμετέχοντας σ' εκείνο τον ξεσηκωμό, "εξαργύρωσαν" στα χρόνια που ακολούθησαν την όποια συμμετοχή τους στους φοιτητικούς αγώνες εκείνης της περιόδου, με διάφορους τρόπους, είτε σε καθαρά πολιτικό επίπεδο, είτε σε κοινωνικό, κλπ.» Ποια είναι η γνώμη σας για το ζήτημα αυτό;

Δεν ισχύει για τη μεγάλη πλειοψηφία των φοιτητών και φοιτητριών που σήκωσαν στους ώμους τους με βαρύ προσωπικό κόστος και μεγάλο ρίσκο την ανάπτυξη ενός μαζικού αντιδικτατορικού κινήματος σε συνθήκες ανελευθερίας και καταπίεσης. Ούτε, πολύ περισσότερο, για τα νεαρά εργαζόμενα παιδιά που κατέβηκαν στους δρόμους όλων των αποκλεισμένων πόλεων της Ελλάδας και πήραν την κατάσταση στα χέρια τους τις βραδιές εκείνου του Νοέμβρη. Σήμερα είναι γυναίκες και άντρες κατά κανόνα μεταξύ 55 και 65 χρονών, μισθωτοί, δημόσιοι υπάλληλοι, επιστήμονες, επαγγελματίες, διανοούμενοι και καλλιτέχνες,  που ζουν και δουλεύουν δίπλα μας. Παρά ή και μέσα απ’  τις περιπέτειες της Αριστεράς κατά τις «μολυβένιες» τελευταίες δεκαετίες, τότε που το νεοφιλελεύθερο «όραμα», ο άκρατος ατομικισμός και οι ψευδαισθήσεις για ατομικές «λύσεις» διατηρούσαν ακόμα όλο το glamour και την επιθετικότητα τους κόντρα σε κάθε μήνυμα συλλογικότητας και αλληλεγγύης, πολλοί απ’  αυτούς παρέμειναν στην πρώτη γραμμή των κοινωνικών και πολιτικών αγώνων στη χώρα μας. Είναι αυτοί που μετά το 1989 μέσα σε πολύ δύσκολες συνθήκες εξασφάλισαν τη συνέχιση της ύπαρξης της ελληνικής αριστεράς. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς που αποκαλούμε «γενιά του Πολυτεχνείου» είναι «αθέατοι», η σημερινή ελληνική κοινωνία είναι ωστόσο πολύ πλουσιότερη ακριβώς επειδή υπάρχουν.

5. Ποια είναι η γνώμη σας για την εξέγερση του Νοέμβρη αυτή καθ' αυτή; Θεωρείτε πως στην κατάληψη του Πολυτεχνείου, έπρεπε να έχει γίνει μία «τακτική υποχώρηση» πριν εισβάλουν τα τανκς, ώστε να συνεχισθεί αργότερα το κίνημα από άλλες θέσεις, ή συμφωνείτε με την στάση που κρατήθηκε από την πλειοψηφία της συντονιστική επιτροπή και των γενικών συνελεύσεων της κατάληψης;

Στο Πολυτεχνείο ήμουν μέλος της Αντι-ΕΦΕΕ και της ΚΝΕ. Εμείς, όπως και ο «Ρήγας», επιχειρήσαμε στις γενικές συνελεύσεις της Πέμπτης να προωθήσουμε τη θέση για «συγκροτημένη αποδέσμευση», δηλ. για αποχώρηση των κλεισμένων (κοντά 3.000 άνθρωποι) από το συγκρότημα των κτιρίων με μεγάλες διαδηλώσεις προς το κέντρο, έτσι ώστε να υπάρξει δυνατότητα συνέχισης του μαζικού αντιδικτατορικού κινήματος. Ήταν οι τελευταίες ώρες που αυτό ήταν ακόμα δυνατό, ενώ όποιος ζύγιζε ψυχρά τα πράγματα αντιλαμβανόταν ότι δεν υπήρχε ο συσχετισμός δυνάμεων, και πριν απ’  όλα το συγκροτημένο πολιτικό υποκείμενο, που θα έκανε δυνατό ώστε το Πολυτεχνείο να νικήσει. Με την έννοια να μπορέσει να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την κρατική βία θέτοντας με πρακτικό τρόπο θέμα ανατροπής του χουντικού καθεστώτος, θέμα εξουσίας – γιατί αυτό έθετε από τα πράγματα πλέον η συνέχιση του – χωρίς το ίδιο και το νεογέννητο κίνημα να συντριβούν.

Η πρόταση αυτή δεν πέρασε. Κόντρα στα δεδομένα της πραγματικότητας, το κλίμα ήταν τόσο μαχητικό και οι αγωνιστικές διαθέσεις τόσο ανεβασμένες, ώστε ήταν σχεδόν καθολική η απαίτηση για συνέχιση της κατάληψης με κάθε κόστος. Κι αυτό και έγινε. Από τη στιγμή που η πρόταση απορρίφθηκε, δουλέψαμε όλοι μαζί όσο γινόταν πιο αποτελεσματικά ώστε το Πολυτεχνείο να νικήσει με τον μόνο άλλο τρόπο που ήταν δυνατός: Να κρατήσει ως το πικρό τέλος.

Ενδεικτικό του μαζικού ηρωϊσμού που δημιουργείται σε τέτοιες συνθήκες ήταν η ανταπόκριση στην έκκληση της ΣΕ το μεσημέρι της Παρασκευής: Όποιος ήθελε να φύγει να το κάνει κατευθείαν, καθώς σε λίγο το Πολυτεχνείο θα είχε πλήρως αποκλειστεί στο επίκεντρο μιας «νεκρής ζώνης» που έλεγχαν απ’  τις γύρω ταράτσες ελεύθεροι σκοπευτές. Κανένας όμως δεν έφυγε -  ούτε καν τα 13χρονα-14χρονα-15χρονα, που ιδιαίτερα από το πρωί της Παρασκευής  είχαν πλημμυρίσει τον προαύλιο χώρο φωνάζοντας συνθήματα και τραγουδώντας.

          Ακόμη και αποκλεισμένο, το Πολυτεχνείο έπαιξε αποδοτικά το ρόλο του  ως πανελλήνιος πόλος συσπείρωσης και ενεργοποίησης στους δρόμους ευρύτερων λαϊκών δυνάμεων μέχρι την ώρα που η πύλη του έγινε παλιοσίδερα από το τανκ. Όχι μόνο η εξέγερση, αλλά και η ίδια η συντριβή του τίναξε στον αέρα τα σχέδια «πολιτικοποίησης» με την ένδυση κοινοβουλευτικού μανδύα που είχε καταστρώσει το χουντικό καθεστώς. Η μακριά 8μηνη νύχτα που ακολούθησε, με την επιβολή εκ νέου του στρατιωτικού νόμου, με τους δεκάδες νεκρούς του θαμμένους στα κρυφά, με εκατοντάδες ανθρώπους στην παρανομία, στα μπουντρούμια της Ασφάλειας και της ΕΣΑ, στις φυλακές και στις εξορίες, με σιωπή τάφου να βασιλεύει στις σχολές, τερματίστηκε με την κατάρρευση του καθεστώτος υπό το  βάρος της προδοσίας της Κύπρου. Στα παρασκήνια αυτής της κατάρρευσης,  παράγοντας πράγματι καταλυτικός για τη διέξοδο που δόθηκε ώστε να αποφευχθεί ριζικότερη πολιτική λύση, ελλόχευε η εμπειρία του ξεσηκωμού του Πολυτεχνείου: Η εμπειρία μιας μεγάλης συλλογικής κοινωνικής και πολιτικής δυναμικής, θεμελιωμένης στην αυτοοργάνωση μερικών χιλιάδων κοριτσιών και αγοριών και στη μαζική αγωνιστική κατάκτηση της αυτοδιάθεσης τους.