ΕΝΑΣ «ΔΥΣΚΟΛΟΣ» ΑΝΘΡΩΠΟΣ

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΠΡΙΝ το Σεπτέμβριο 2010

Ο Κώστας Κάππος ήταν «δύσκολος» άνθρωπος. Δεν ήταν μόνο ότι δεν κινδύνευσε ποτέ απ’ αυτό που ο ίδιος ονόμαζε «πατριωτισμό των ευρώ». Ήταν ότι από τη βάρβαρη πρώτη μετεμφυλιοπολεμική περίοδο μέχρι τα νέα σκιρτήματα του κινήματος κατά τη χαραυγή του 21ου αιώνα αφιέρωσε ολόκληρη τη συνειδητή ζωή του στην υπόθεση της απελευθέρωσης της κοινωνίας και του ανθρώπου απ’ τα δεσμά της εκμετάλλευσης και της καταπίεσης. Γι΄ αυτό και μπορούσε να γράφει μ΄ επίγνωση το 2002: «Η εργατική τάξη να μην ξεχνάει τη λαϊκή ρήση ότι χαμένοι αγώνες είναι εκείνοι που δε γίνονται.»

    Τον θυμάμαι 36 χρόνια πριν. Νέο και νικηφόρο, με τα σημάδια από τα βασανιστήρια στο πρόσωπο και στο σώμα του ζωντανά. Συγκρατημένο και σοβαρό, αλλά με την δική του, προσωπική εκδοχή μιας υπόγειας ειρωνείας να κρέμεται στο στραβό μειδίαμα στο στόμα του. Να διαισθανόταν από τότε την ειρωνεία της Ιστορίας; Αυτός, ο πλέον «κομματικός», έμελλε να είναι ο μοναδικός βουλευτής μετά την πολιτική αλλαγή που δεν εφάρμοσε απόφαση της ηγεσίας του ΚΚΕ: Καταψήφισε στη Βουλή την κυβέρνηση Τζαννετάκη, γράφοντας ιστορία και σώζοντας την τιμή της Αριστεράς. Μια αφάνταστα δύσκολη απόφαση, για την οποία δε μετάνιωσε ποτέ – παρότι ποτέ δεν ξεπέρασε το τραύμα του αποχωρισμού από το κόμμα του. 

   Τον θυμάμαι νέο με τον ξερό, σαρδόνιο σχολιασμό του – και, σε μια κατάσταση σιωπηλής ευφορίας, ελπιδοφόρο. Πολύ αργότερα, στην πιο μαύρη δεκαετία στο μέχρι σήμερα ορίζοντα της ζωής μας, αυτή του ’90, με την ιδεολογική λάμψη του νεοφιλελεύθερου, παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού και τις γκλαμουράτες ψευδαισθήσεις στο απόγειο, παρέμεινε μ΄ έναν ξεροκέφαλο, προσωπικό τρόπο, ιστορικά αισιόδοξος: Σε συνθήκες εδραιωμένης συνείδησης ιστορικής ήττας όχι μόνο ανάμεσα στον κόσμο της Αριστεράς, αλλά ευρύτατα ανάμεσα στους εργαζόμενους και την κοινωνία, με τις πολιτικές και άλλες συλλογικότητες όλων των ρευμάτων της σε όλο τον κόσμο σε κουρέλια. Ίσως γι΄ αυτό να κράτησε, και μετά το ’89, ένα τρόπο ζωής μάλλον μοναδικό. Μ’ ελάχιστους συμβιβασμούς, ούτε καν τους «ανεκτούς». Με μια κρυμμένη, άγρια περηφάνια που λίγοι μπορούσαν να καταλάβουν και ακόμα λιγότεροι να συγχωρήσουν. Ένας άνθρωπος που έκανε πράξη πολύ περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο γνωρίζω, τη συνέπεια ανάμεσα στις αρχές του και στον τρόπο ζωής του. Με τις συλλογικές αξίες να τον εμπνέουν με πρακτικό τρόπο σε μια εποχή κατεξοχήν εγωιστική. 

    Στάθηκε έτσι κομμουνιστής χωρίς κόμμα. Είναι ιδιαίτερα τιμητικό γι΄ αυτόν ότι δεν έκλεισε τα μάτια στα ερωτηματικά του, ότι βασανιζόταν για τις αλλαγές και την ταξική αναδιάρθρωση στην ελληνική κοινωνία, για το τι ήταν ο υπαρκτός σοσιαλισμός, για το χαρακτήρα του καθεστώτος στη Σοβιετική Ένωση. Αναζητούσε απαντήσεις με κριτήριο τη δοκιμασία της θεωρίας στις εξελίξεις της πραγματικότητας με φράση-κλειδί αυτή σε συνέντευξη του του 1992: «Πρέπει να γίνει έρευνα.» Αδιάψευστη μαρτυρία τα τέσσερα βιβλία του - εκδόθηκαν όλα μετά το 2000, συμπεριλαμβανομένης και της συλλογής κειμένων Η επανάσταση που έρχεται, που επιμελήθηκε μεταθανάτια ο γιος του. Το είχε δηλώσει όμως ρητά και στο Συνέδριο του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων για το Σοσιαλισμό το 1994: «Η διαδικασία ανανέωσης του μαρξισμού πάντοτε παρουσίαζε προβλήματα. Στην εποχή μας όμως… τίθεται ένα μείζον καθήκον «ζωής ή θανάτου» για το επαναστατικό κίνημα. Τίθεται το θέμα της επανεξέτασης όλων των θέσεων της θεωρίας για το σοσιαλισμό.» Στον Κώστα τις τελευταίες δεκαετίες συνέβη κάτι συγκλονιστικό: Άλλαξε βαθιά, κι όμως μ΄ έναν πολύ χαρακτηριστικό γι΄ αυτόν τρόπο, έμεινε ίδιος. 

     Δε θα τολμούσα να προεξοφλήσω τι θα μας έλεγε, αν δεν είχε φύγει τόσο πρόωρα, για τη σημερινή δομική κρίση του καπιταλισμού, για την κοινωνικοπολιτική πάλη στην Ελλάδα και για το Μνημόνιο. Και για μια Αριστερά, την ώρα που η κοινωνία βρίσκεται «στο μάτι του κυκλώνα», κυριολεκτικά (σύμφωνα και με την ορολογία του εκπληκτικού άρθρου του Σαραμάνγκου) «εξαφανισμένη». Απ’ ότι μας άφησε σαν παρακαταθήκη, σκέφτομαι το θεμελιακό συμπέρασμα του από το 1989: «Η Αριστερά για να έχει λόγο ύπαρξης πρέπει να υπερασπίζεται τα δικαιώματα των εργαζόμενων και την ανάπτυξη του εργατικού και του λαϊκού κινήματος. 

    Από τη στιγμή που αυτό φεύγει από το στόχαστρο, είναι φυσικό οι εργαζόμενοι, η εργατική τάξη να μη στηρίζουν την πολιτική της Αριστεράς.» Ίσως να μας θύμιζε και τη φράση του Λένιν, όπως έκανε όταν ζήτησαν απ’ τον Κώστα «μια φράση που να εκφράζει τη φιλοσοφία σας, ανθρώπινα ή πολιτικά»: «Όποιος έμαθε κάτι απ’ το μαρξισμό, ξέρει ότι όλες οι αναλύσεις πρέπει να ξεκινάνε από την ανάλυση των τάξεων». Και σκέφτομαι, στο φως των σημερινών εξελίξεων, την απάντηση του το 1989 ενώ όλα γύρω σωριάζονταν και δημοσιογράφος τον ρωτούσε μήπως επιμένει «σε μια λογική που όλα δείχνουν ότι είναι εκτός πραγματικότητας»: «Ο σοσιαλισμός είναι ρεαλιστικός στόχος.»